آسیب‌شناسی نمازجمعه‌ها در گفتگو با حجت‌الاسلام لواسانی: تقویم‌خوانی و کلّی‌گویی کار امام جمعه نیست
امام جمعه لواسان در گفتگو با تسنیم، تقویم‌خوانی و بیان مسائل کلی را در شان خطبه‌های نمازجمعه نمی‌داند و معتقد است امام جمعه باید اخبار را با تحلیل و تبیین صحیح برای مردم بازگو کند.
گروه سیاسی خبرگزاری تسنیم- مهدی مشکینی و محمدعلی سافلی: 5 مرداد چهلمین سال برگزاری نمازجمعه تهران به امامت آیت‌الله طالقانی بود و از آن روز تا به‌حال نمازجمعه در بیش از 900 شهر کشور در حال برگزاری است و صحنه‌های تاریخی مختلفی در نمازجمعه دیده شده است.
در چند سال اخیر انتقاداتی به نحوه برگزاری نمازجمعه و همچنین برخی خطبه‌های ائمه جمعه وارد می‌شد و از طرفی مسئله حضور ائمه جمعه در بین مردم شهرشان دغدغه جوانان انقلابی بود. انتصاب چند امام جمعه و نماینده ولی‌فقیه در برخی شهرها و استان‌های کشور از بین چهره‌های مردمی و حضور فعال آنها در میان جوانان و طبقات محروم جامعه، امید مردم را به بازگشت شکوه سالهای دهه 60 به نمازجمعه بیشتر کرده است.
به‌همین مناسبت و برای آسیب‌شناسی نمازجمعه و رفتار ائمه جمعه، سراغ یکی از امامان جمعه مردمی رفتیم که این روزها فعالیت‌های عدالتخواهانه‌اش در ماجرای ویلاسازی‌های غیرقانونی در منطقه لواسان مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته است.
حجت الاسلام والمسلمین سید سعید لواسانی از سال 93 و بعد از درگذشت حجت‌الاسلام دعاگو، امام جمعه لواسان شده است. به گفته خودش، این روزها و بعد از فعالیت‌های عدالتخواهانه جوانان انقلابی که حمایت‌های او را در پی داشت، اقبال مردم این منطقه نیز به نمازجمعه بیش از پیش شده است.
متن زیر گفتگوی تسنیم با حجت‌الاسلام لواسانی درباره آسیب‌شناسی نمازجمعه، ویژگی‌های یک امام جمعه تراز انقلاب اسلامی و همچنین تخلفان منطقه لواسان است که در ادامه می‌خوانید:
تسنیم: چهل سال از برگزاری اولین نمازجمعه که آیت‌الله طالقانی در دانشگاه تهران اقامه کردند می‌گذرد. بعد از چهل سال احساس می‌شود، نمازجمعه‌ها به شکوه سالهای قبل برگزار نمی‌شود و جای خالی خطبه‌هایی که آیت‌الله طالقانی و آیت‌الله خامنه‌ای و حتی در برخی برهه ها آیت آلله هاشمی می‌خوانند حس می‌شود. بنظر شما چه عواملی موجب کاهش رونق صفوف نمازجمعه شده است؟
امام جمعه لواسان: بسم‌الله الرحمن الرحیم. اولاً یاد و خاطره مرحوم طالقانی و شهدای محراب را گرامی می‌داریم و این نمازجمعه را که به فرمان امام خمینی، مرحوم طالقانی بنا گذاشت باید گرامی بداریم. موضوع بحث شما یک علت ندارد و عوامل متعددی دارد. برخی عوامل به امام جمعه برمی‌گردد. وقتی امام جمعه به مسائل اساسی که مربوط به مسائل کشور می‌شود نپردازد و حرفهای کلی بگوید اقبالی به نمازجمعه نمی‌شود. به‌ویژه با فضای الان که فضای مجازی بسیاری از مطالب را در دسترس قرار می‌دهد، امام جمعه باید نوآوری داشته باشد و مطالبات اساسی مردم را بگوید. امام جمعه باید هدایتگر باشد و در مسائل اجتماعی تبیین‌گر باشد و این نیاز به مطالعه زیاد دارد.
در نمازجمعه‌ای که فرهیختگان و اهل علم شرکت می‌کنند اگر امام جمعه مطالعه نکند، اهل علم و به‌ویژه جوانان روی می‌گردانند. بخشی از آن هم به فضای مجازی برمی‌گردد. این روزها تیراژ کتاب‌ها در مقایسه با اول انقلاب و چاپ کتب شهید مطهری در آن زمان، بسیار پایین آمده است. تیراژ روزنامه‌ها هم همین طور است. فضای مجازی موجب شده مردم به قول معروف مطالب را ساندویچی دریافت کنند و کمتر حوصله شنیدن دارند.
همچنین نمازجمعه در مذهب ما واجب نیست و واجب تخییری است فلذا در جمعه‌ای که در عرف ما تعطیل است بسیاری به کارهای دیگر می‌پردازند. این از عواملی است موجب می‌شود که صفوف نماز کمتر شود. البته در برخی نمازجمعه‌ها طبق گزارش‌ها جمعیت ثابت است که البته همین ثابت بودن خوب نیست. برخی جاها کم شده و برخی شهرها هم جمعیت زیاد شده است.
** تقویم‌خوانی و تکرار صحبت‌های رهبری در خطبه‌ها مردم را رویگردان میکند
تسنیم: از صحبت‌های شما اینطور برداشت کردیم علت اصلی را در این می‌بینید که نحوه خطبه خواندن مسئله مهمی است و خیلی از مردم که صحبت می‌کنیم، حرف مردم این است که برخی از ائمه جمعه تنها هرجمعه حرفهای کلی را تکرار می‌کنند و برخی جاها تقویم‌خوانی می‌کنند. برخی می‌گویند ائمه جمعه از این فضا دورند و یا از نظر سِنّی نمی‌توانند با جوانان ارتباط برقرار کنند.
امام جمعه لواسان: من امام جمعه را علت تامه برخی ضعف های امروز نماز جمعه نمی‌دانم ولی مسئله خیلی مهمی است. اگر امام جمعه صرفاً تقویم‌خوانی کند، مردم چیزی به علمشان اضافه نمی‌شود و انگیزه‌ای برای حضور در نمازجمعه ندارند.
تکرار بیانات رهبری کافی نیست و خودِ ایشان یک‌بار به این موضوع اشاره کردند. بیانات رهبر انقلاب، نیاز به تبیین دارد و این با تکرار فرق دارد. تبیین مصداق روشنگری است. وظیفه امام جمعه تبیین و باز کردن مطلب است به‌گونه‌ای که مطلب برای مردم جا بیفتد. در ماجرای توقیف نفتکش انگلیسی در خلیج فارس برخی صرفا گفتند که مقابله به‌مثل بوده! این کافی نیست. امام جمعه باید اخبار را بخواند، به اخبار خارجی دسترسی داشته باشد، مشاور داشته باشد و با تحلیل اخبار را برای مردم بازگو کند.
یا یکی از مسائل اساسی در خطبه‌ها سفارش به تقوا است. سفارش به تقوا یا یک جمله کلی است که بگوییم مردم تقوا داشته باشید! یا اینکه امام جمعه، نظامی برای این بخش از صحبت‌هایش بچیند و بحث اخلاقی را به مسائل اجتماعی پیوند بزند. عدم اقبال به‌این دلیل است که جوان مسئله‌اش را در نمازجمعه پیدا نمی‌کند و باید مسائل عینی و واقعی را پیگیری کرد.
** برخی ائمه جمعه نیاز به آموزش دارند
تسنیم: برای حل این مشکل باید چه‌کار کرد؟
امام جمعه لواسان: من خبر دارم شورای سیاستگذاری در حال یک نظرسنجی است که مشکلات را پیدا کند چراکه ما هنوز نمی‌دانیم مشکلات نمازجمعه از منظر مردم چیست و ان‌شاءالله تا آخر تابستان نتایجش به‌دست می‌آید و افراد محققی در حال انجام کار هستند. برخی ائمه جمعه نیاز به آموزش دارند و باید در ارتباط با مسائل اجتماعی و سیاسی مطلع باشند و اگر نتوانستند شورا در این‌رابطه فکری خواهد کرد. اگر این شناسایی انجام شود و برنامه‌ریزی کنیم، مشکلات حل می‌شود.
اکنون حدود 5 میلیون نفر در نمازجمعه‌ها شرکت می‌کنند که از نظر جمعیتی رقم تقریباً خوبی برای روزجمعه تعطیل است و این آمار نشان می‌دهد تعداد، تعداد کمی نیست و بهتر از سایر آمارها است ولی اگر به این بسنده کنیم سال آینده کمتر می‌شود. باید برنامه‌ریزی کرد و خود آقای علی اکبری در همایش اخیر امام جمعه گفتند برخی ائمه جمعه احتمالا جابجا شوند.
الان در قم حضور آقایان سعیدی و اعرافی حرکت خوبی بود. البته در گذشته خطبه‌های مرحوم مشکینی و آیت‌الله جوادی در قم واقعا پربار بود. یا خطبه‌های آیت‌الله امینی که در خطبه اول بحث‌های خانواده را مطرح می‌کردند واقعا پربار بود. در تهران هم حضور آقایان ابوترابی یا علی‌اکبری فضای خوبی را به‌وجود آورده است.
** امام جمعه باید بر روی مسئله اصلی شهرش تمرکز کند
تسنیم: یکی از انتقادات به ائمه جمعه این است که می‌گویند امام جمعه، امامِ جمعه است و تنها در روز جمعه دیده می‌شود و ظهور و بروزی ندارد. در واقع ارتباط‌گیری آنها با مردم ضعیف است.
امام جمعه لواسان: در برخی استان‌ها امام جمعه‌ها واقعا فعال‌اند و درگیر مسائل هستند. ما خودمان در لواسان وقتمان خیلی گرفته می‌شود ولی باید به این نکته توجه کرد، امام جمعه مسئول حل همه مشکلات شهر نیست و هرچه در شهر می‌گذرد به وی ربط ندارد. استاندار و فرماندار دارد و بخشدار هستند و امام جمعه وظیفه اجرایی ندارد. الان برخی به من مراجعه می‌کنند و برای مثال خواستار استخدام فرزندشان هستند، من می‌گویم واقعا دسترسی ندارم یا تذکرشان به فلان اداره را تنها می‌توانم منتقل کنم ولی اینکه نتیجه‌اش چه می‌شود نمی‌دانم. برخی تصورات، تصورات غلطی است. امام جمعه روی همه مسائل نمی‌تواند متمرکز شود بلکه باید مسئله اصلی شهر را پیدا کند و روی آن تمرکز کند.
در شهر علمی مانند قم، امام جمعه باید روی مسائل علمی متمرکز شود، در لواسان ما بر روی مسائل ویلاسازی‌های غیرقانونی متمرکز شدیم.
** امام جمعه اگر اشتباه حیاتی میکند باید تذکر داد
تسنیم: برخی جاها هم هست که امام جمعه در برابر مشکلات سکوت میکند یا در برخی موارد، امام جمعه یا اطرافیانش مشکل‌ساز هستند؟
امام جمعه لواسان: جایی که کج‌سلیقگی هست باید تذکر داد اما نمی‌توان امام جمعه را مسئول همه کارهای شهر دانست. برخی جاها اگر امام جمعه اشتباه عادی و یا اشتباه حیاتی میکند که به جایگاه ضربه می‌زند باید تذکر داد. مهم‌ترین کار امام جمعه خطبه روز جمعه است و باید روی آن وقت بگذارد و از طریق نمازجمعه مردم را گرد هم بیاورد و در کنار آن، با مردم در ارتباط باشد. نماز جمعه نهاد مردمی و انقلابی است و هفتاد تا هشتاد درصد مسائل را از طریق آن می‌توان بازگو کرد.
تسنیم: البته برخی ائمه جمعه هم داریم که تنها ارتباطشان با مسئولان است نه با مردم!
امام جمعه لواسان: روحانیت مانند طبیب است. تعبیر امام علی درباره پیامبر این بود "طبیب دوار بطبه"، یعنی طبیبی که می‌گشت، نه طبیبی که در مطب بنشیند بلکه طبیبی که خودش دنبال مردم می‌گردد. عامل موفقیت روحانیت همین ارتباطات مردمی بوده و خیلی کم روحانیونی به‌دلایل مشغله درسی ارتباط نداشتند. ائمه جمعه هم باید این ارتباط را داشته باشند، اگر چنین کند موفق است. مثلا بین من و ماموم اگر میله جداکننده‌‌ای باشد جواب نمی‌دهد. امام جمعه باید بین مردم باشد و درد مردم را تشخیص دهد. کسی که نزد من می‌آید شاید نتوانم مشکلش را حل کنم ولی همین که به حرفش گوش می‌کنم و دردل میکند مهم است.
مسئله مردمی بودن مهم است نه به این معنا که فقط با مسئولان بنشیند بلکه اصل ارتباط امام جمعه با مردم است و می‌تواند در منطقه خودش تاثیرگذار باشد. البته در مورد تهران، شهر بزرگی است و حتی نماینده‌های مجلس تهران هم ارتباطی با مردم به‌آن صورت ندارند ولی در شهرستان‌ها نماینده پیگیر قطع آب فلان منطقه هم می‌شود. باید مشکلات شهر تهران را جدا کرد. با این‌حال شخصی مانند آیت‌الله صدیقی با مردم حتی زمانی که امام جمعه نبود، ارتباط داشت. حیات ما در ارتباط با مردم است و اگر برخی امامان جمعه با مردم ارتباط ندارند، باید این پیوند برقرار شود.
** امام جمعه نباید "پوپولیست" شود
البته باید مراقب رفتار پوپولیستی هم بود. روحانیت باید با مردم در ارتباط باشد اما عوام‌فریب نباشد. امام جمعه چه اشکالی دارد نان بخرد، بازار برود، به‌جز برخی که نیاز به محافظ دارند، دلیلی ندارد محافظ داشته باشند. امام جمعه باید در مسجد و محراب باشد اما نباید کارهایی کرد که عوام فریبی به‌حساب بیاید.
تسنیم: یکی دیگر از مشکلات در ارتباط با تعداد کمی از ائمه جمعه این است که زندگی‌شان در مناطق مرفه شهر است. در جاهایی که دسترسی مردم سخت است سکونت دارند و همین مسئله، مردمی‌بودن آنها را از بین می‌برد.
امام جمعه لواسان: معیار ما یک معیار درستی باید باشد. من نمی‌گویم امام جمعه حاشیه شهر زندگی کند بلکه باید جایی زندگی کند که بین مردم باشد. نه پایین شهر و نه بالای شهر بلکه جایی باشد که دسترسی مردم به وی آسان است. داخل مردم بودن را خودمان باید تشخیص دهیم. اگر من در خانه‌ای در بالاشهر باشم خودم تشخیص می‌دهم که نمی‌شود چنین جایی با مردم ارتباط گرفت و باید اصلاح شود.
تسنیم: یا لااقل به مردم سر بزند...
امام جمعه لواسان: سر زدن که کار صددرصدی است اما زندگی روحانی نباید از متوسط جامعه بالاتر باشد. مردم از منِ طلبه نمی‌پذیرند سوار ماشین شاسی بلند شوم حتی اگر حلال هم باشد، روحانی نمی‌تواند اینگونه زندگی کند. مثلا به من ارثی رسیده بازهم نمی‌توانم زندگی لاکچری داشته باشم. اگر می‌خواهیم مردمی باشیم نمی‌توانم لاکچری زیست کنم.
یا درباره خودروی سواری، من نباید سوار تویوتا بشوم. عرف ایران تویوتا نیست و در حد هم ماشین‌های ساخت داخل است. اگر امام جمعه کُلن آلمان بودم، عرف آنجا بنز است یا در مالزی یک شکل دیگری است. اگر ان‌شاءالله به حدی از عدالت برسیم که فقیر نداشته باشیم و همه وضعشان خوب باشد، بازهم زندگی در سطح بالا، عرف روحانیت نیست و در تاریخ روحانیت شیعه اینگونه نبوده است.
** اشرافی زندگی کردن مسئولان به جمهوری اسلامی ضربه می‌زند
تسنیم: حالا اگر امام جمعه‌ای این مسائل را رعایت نکرد، چه‌کار کنیم؟
امام جمعه لواسان: امر به معروف و نهی از منکر برای همه است. وقتی یک مسئول جمهوری اسلامی در طبقه اشراف قرار بگیرد، این به جمهوری اسلامی ضربه می‌زند و باید با آن مقابله کرد. در انتخابات مجلس چه اشکالی دارد یک نظام سنجش راه بیندازیم و هرکس دارائی‌اش را اعلام کند و اگر کسی اشرافی بود مردم بشناسند. امر به معروف و نهی از منکر که وظیفه رسانه‌هاست باید انجام شود.
مردم نباید خودشان را از ما جدا بدانند. برای مثال رهبری آیا نمی‌توانست جایی در همین لواسان بنشیند و زندگی کند اما وسط شهر را انتخاب کرده است. ملاک ما این است و باید ایشان را ملاک قرار دارد
تسنیم: برخی هم معتقدند امام جمعه شان قدسی دارد و نقد وی ممکن است به این جایگاه ضربه بزند.
امام جمعه لواسان: نه به هیچ وجه اینگونه نیست. همه ما نیازمند نصیحت هستیم. امیرالمومنین به اصحاب گفتند که من را نصبحت کنید. طبیعتا امام جمعه هم اینگونه است و نقد افراد در هر مقامی، یقینا به معنای نقد انقلاب و نظام و امام و رهبری نیست و اگر در جایی اشکالی دیدیم باید بیان کنیم ولی نقد منصفانه و مستند باشد. برای مثال برخی اوقات من می‌بینم به فلان شخص که می‌دانم زندگی ساده‌ای دارد تهمت می‌زنند. امر به معروف، امر جامعی است و هیچکس بی‌نیاز از امر به معروف نیست.
در کنار آن همه ما نیازمند تقوا هستیم و موظفیم تقوا را رعایت کنیم. کسی مثل عثمان بن حنیف که از شیعیان خالص است و زندگی ساده‌ای داشت و امثال من به گرد پای او نمی‌رسیم، بخاطر یک اشتباه، امیرالمومنین تذکر تندی به وی داد که در تاریخ ثبت شد. این مسئله‌ای است که باید رعایت کنیم.
از طرفی برخی جاها، ائمه جمعه واقعا زندگی سختی دارند. در شهری مثل میناب که دمای 52 درجه دارد، امام جمعه واقعا در حال کار و تلاش است و امثال وی را کم نداریم و ما باید امثال ایشان را الگو کنیم تا مابقی ائمه جمعه هم یاد بگیرند.
تسنیم: اقدامات عدالتخواهانه شما در این منطقه، تاثیری در افزایش نمازگزاران جمعه داشته است؟
امام جمعه لواسان: وقتی من آمدم به شهادت دوستان نمازجمعه 4 صف بود ولی کم کم زیاد شد و تلاش می‌کردم مطالبات انقلاب را بیان کنم و بعد از قضایای اخیر بیشتر هم نمازگزاران بیشتر شده است.
تسنیم: افراد صاحب نفوذی که ویلاهایشان در این منطقه در معرض تخریب قرار داشت، شما را تهدید و تطمیع نکردند؟
امام جمعه لواسان: اگر نباشد که باید شک کرد، هردو بوده است.
تسنیم: تهدید بیشتر بود یا تطمیع؟
امام جمعه لواسان: جفتش زیاد بوده است.
تسنیم: مسئولان سابق و فعلی چقدر در لواسان ساخت و ساز کردند؟
امام جمعه لواسان: لواسان به‌دلیل نزدیکی به تهران در مقایسه با منطقه ییلاقی دماوند، افرادی که امکان مالی دارند به سمت خودش جلب میکند و افراد صاحب ثروت و قدرت هم به اینجا آمدند. ایراد ما به افراد صاحب قدرت این است که این اموال را از کجا آوردی؟ کسی که کارخانه‌دار و تاجر است، خب مشخص است از کجا آورده اما مسئول جمهوری اسلامی اگر حقوق سی سالش را جمع کنی مگر چقدر می‌شود که بخواهد اینجا ویلای آنچنانی بسازد؟ حتی اگر حلال هم باشد، مسئول حق ندارد اینگونه زندگی کند.
تعداد مسئولان زیاد نیست و تقریبا زیر ده درصد است اما همین تعداد هم شایسته نیست. البته برخی مسئولان هم هستند که اصالتا لواسانی هستند که حساب آنها هم جدا است و زندگی ساده‌ای هم دارند و ایراد نداریم چراکه از قدیم اینجا بودند و برخی هم هستند که زندگی لاکچری ندارند. البته اشرافی‌گری مختص لواسان نیست و در نیاوران و ولنجک و شمیران هم اینگونه اشرافی‌گری‌هایی داریم.
تسنیم: در مورد شهرک "باستی هیلز"، اصحاب قدرت بیشتر نفوذ دارند یا ثروتمندان؟
امام جمعه لواسان: ثروت و قدرت با هم هماهنگ شدند.
** آیت‌الله رئیسی تیمی برای بررسی پرونده لواسان انتخاب کرده است
تسنیم: فکر می‌کنید این فعالیت‌ها به نتیجه‌ای برسد؟
امام جمعه لواسان: ان‌شاءالله. ما خیلی جلو رفتیم. من نامه‌ای به دفتر آیت‌الله رئیسی دادم و ایشان هم دستور بررسی را دادند. محکم هم ایستاده‌‌اند و برای لواسان هم تیمی گذاشتند تا بررسی کنند و نتایج خوبی هم به‌دست آوردند. دادستانی کل کشور و سازمان بازرسی در حال بررسی است و قوه قضائیه ورود خوبی داشته، مهم‌ترین اتفاق این است که این مسئله، مطالبه مردمی شده است و دیوار اشرافیت ترک خورده است. در دوره امیرالمومنین اشرافیت مسلمان، مانند طلحه و زبیر حکومت علی(ع) را زمین زدند و وارد بحران کردند. جنگ جمل و صفین ناشی از تحرکات اشرافیت بود. نهروان هم ناشی از اقدامات آنها بود و دست آخر امیرالمومنین شهید شد اما در انقلاب اسلامی دیوار اشرافیت ترک خورده است و ان شاءالله در گام دوم انقلاب و ورود جوانان اتفاقات مهمی رقم خواهد خورد.
